انواع مدل‌های فرش ایرانی و ویژگی‌های آن‌ها

بر اساس شواهد موجود، اصالت فرش ایرانی به حدود 2500 سال پیش برمی‌گردد. در حقیقت، بررسی تاریخ فرش‌های ایرانی نمایان گر یکی از بزرگ‌ترین تمدن‌هایی است که جهان تاکنون به خود دیده است. از انواع مدل‌های فرش سنتی دستباف که درگذشته توسط عشایر و روستاییان شهرهای مختلف ایران بافته می‌شد گرفته تا انواع فرش‌های ماشینی و مدرن امروزی، همگی نشان از بی‌رقیب بودن فرش‌های ایرانی در سراسر جهان را دارد. اولین شواهد مربوط به فرش‌های ایرانی از متون چینی مربوط به دوره ساسانی (641 – 224 میلادی) به‌دست‌آمده است. با این‌حال، در تاریخ‌نگاری یونان نیز شواهدی مکتوب از وجود، ارزش و کیفیت فرش‌های ایرانی وجود دارد.

دلیل محبوبیت مدل‌های فرش ایرانی

یکی از دلایل اصلی توجه فراوان جهانیان به مدل‌های فرش ایرانی این است که تنوع رنگ و نقش آن‌ها در مقایسه با فرش‌های تولیدشده در سایر کشورها بیشتر است و کیفیت مواد به‌ کار رفته در آن‌ها بالا می­باشد. رنگ‌ها زنده و طبیعی به نظر می‌رسند و نقش و نگارهای آن جذابیت خاصی دارد به ‌طوری‌که برای هر بیننده و خریداری چشم‌نواز است. همه این عوامل باعث شده است که فرش ایرانی از شهرت و محبوبیت خاصی برخوردار باشد.

انواع طراحی فرش‌های ایرانی

1. نقش بته جقه

در این فرش طرح‌های قطرات اشک با سر کج در اشکال و اندازه‌های مختلف دیده می‌شوند. که در واقع این طرح نماد درخت سرو است که در وزش باد سر فرود آورده است.

2. نقش شاه‌عباسی

نقش اصلی این نوع فرش توسط گل­های خاصی معروف به شاه‌عباسی شکل می‌گیرد. از ویژگی‌های بارز این فرش وجود گلبرگ‌های بسیار است. در حاشیه فرش، طرح‌های شاخه و برگ به‌طور اسلیمی طراحی می‌شود.

3. طرح اسلیمی

طرح اسلیمی یکی از مدل‌های فرش ایرانی است که در آن شاخه‌های دوار بین برگ‌ها قرار می‌گیرد. روی شاخه‌ها جوانه‌هایی در قسمت‌های مختلف به نام اسلیم وجود دارد. اگر شاخه‌های منظم و پیچ‌خورده‌ای روی فرش مشاهده کردید، طرح آن اسلیمی است.

4. نقش خشتی

این فرش‌ها که به‌عنوان فرش‌های خشتی شناخته می‌شوند، دارای قاب‌های متعددی هستند که تصاویر مختلفی در آن‌ها دیده می‌شود. این طرح مانند دیواری پر از قاب عکس است که همه به یک اندازه تراز شده و در کنار یکدیگر قرارگرفته‌اند.

5. نقش شکارگاه

نکته برجسته این طرح وجود تیر و کمان و یک مرد سوار بر اسب است.

6. طرح افشان

طرح افشان به‌گونه‌ای است که شاخه‌ها، گل‌ها و برگ‌ها در سراسر فرش پراکنده شده است. امروزه تنوع زیادی در طرح‌های افشان وجود دارد و طرح‌های فرعی از آن‌ها جدا شده است، ازجمله افشان بندی، افشان گل اناری، افشان شاخه پیچ، افشان ترنج دار و … .

7. نقش درختی

در تمام مدل‌های فرش ایرانی از طرح‌های گل و درخت بسیار استفاده می‌شود، اما در فرش‌های درختی، ترکیب اصلی شامل درختچه‌های کوچک و بزرگ است که به‌صورت جداگانه تعبیه‌شده و با عناصر دیگر ترکیب می‌شوند. طرح درخت با نام‌های درختی ترنج دار، درختی گلدانی، درختی جانوری و درختی آب‌نما شناخته می‌شود.

8. نقش هندسی

دارای طرح‌های هندسی و خطوط زاویه‌دار مانند هندسی ختایی، هندسی جوشقانی، هندسی خاتم شیرازی، هندسی کف ساده و هندسی ستاره‌ای است.

9. نقش گلدانی و گل فرنگ

تمام مدل‌های فرش این گروه بر اساس گل‌های طبیعی، به‌ویژه گل‌هایی با رنگ‌های بسیار روشن مانند زرد، آبی و قرمز است. در طراحی گلدان، شکل گلدان اغلب در اندازه‌های مختلف دیده می‌شود. بعضی‌اوقات یک گلدان بزرگ پر از گل کل فرش را می‌پوشاند. گاهی اوقات نیز گلدان‌های کوچک به‌طور متقارن دور طرح پیچیده می‌شوند.

10. نقش ماهی درهم

ماهی درهم یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین طرح‌ها در ایران است که بافنده همان نقش را در عرض و طول فرش تکرار می‌کند.

ویژگی فرش‌های شهرهای مختلف ایران

از گذشته‌های دور، فرش‌بافی پیشه بسیاری از مردم ایران در شهرهای مختلف بوده و از آنجا که در هر منطقه اقوام مختلف با آداب ‌و رسوم متنوعی مستقر هستند، طرح‌ها و نقش‌های مختلف متناسب با باورها و امکانات طبیعی شکل گرفته است. بر این اساس مدل‌های فرش بافته‌شده در هر شهر با ویژگی‌هایی همچون طرح و نقش، رنگ، نوع بافت و همچنین الیاف به‌ کار رفته در آن به ‌راحتی قابل‌ تشخیص و نام‌گذاری است.

1. فرش تبریز

این فرش‌های سنتی از نخ‌های پشمی، ابریشمی و پنبه‌ای یا ابریشمی باکیفیت بالا هستند. این الگوها از بته‌جقه تا انواع گل، درختان و صحنه‌های شکار متغیر است.

2. فرش کاشان

الگوی ترنج بزرگ و لچک­های گوشه‌ای در یک مزرعه گل با طرح تزئینی از علائم تجاری مدل‌های فرش کاشان است. رنگ‌های مورداستفاده در طراحی معمولاً ترکیبی از آبی عمیق، قرمز غنی و عاجی با مشتقات زرد، سبز و نارنجی سوخته است.

3. فرش اصفهان

طرح فرش اصفهان بسیار متعادل و متقارن است. به ‌طور معمول از گل نیلی یا آبی تشکیل شده است که توسط الگوی درخت مو احاطه شده است.

4. فرش شیراز

فرش شیراز معمولاً توسط بافندگان عشایر ساخته می‌شوند، بنابراین آن‌ها از طرح‌های قشقایی، خامیش (بصری و عرب خامیس)، افشار، آباده و لری بختیاری تقلید می‌کنند. فرش ایل باصری، یکی از قبایل پارسی استان فارس، به دلیل نقوش رنگی مشهور است. نارنجی ‌رنگ خاصی برای فرش‌های باصری است.

5. فرش همدان

بهترین مدل‌های فرش‌ همدان با نام‌هایی مانند نهاوند، تویسرکان، ملایر یا حسین‌آباد به فروش می‌رسد. در میان الگوهای مجزا، هرات رایج‌ترین الگو است و رنگ‌ها تحت تأثیر تفاوت‌های ظریف آبی و قرمز قرار می‌گیرند.

6. فرش مشهد

فرش‌های مشهد معمولاً یک ترنج بزرگ شاه‌عباسی در مرکز با نقش و نگارهای پیچیده و پر از گل در طرح خمیده دارند. این فرش‌ها معمولاً با الیاف پشمی و تار پنبه‌ای بافته می‌شوند.

7. فرش قم

فرش‌های قم فرش‌های سنتی ایرانی بسیار مرغوب، محکم بافته‌شده با ابریشم یا پنبه و با نقوش پیچیده‌ای هستند که شامل ترکیبی از گل، پرندگان، ترنج، صحنه‌های شکار آبی تیره و مایل به قرمز است.

8. فرش قشقایی

فرش‌های قشقایی رویکردی منحصر به ‌فرد به بازار فرش ایران ارائه می‌دهند. فرش‌های قشقایی آراسته و پررنگ است. طرح‌های کامل با رنگ‌های روشن به‌صورت ترکیبی جفت می‌شوند. . پایه این فرش‌ها بیشتر از پشم است. به غیر از قرمز، سایر رنگ‌هایی که معمولاً در فرش قشقایی یافت می‌شود، آبی تیره یا زرد است.

9. فرش شمالی

کلاردشت، ترکمن، رودبار، قزوین مشهورترین شهرهای این منطقه هستند. تمام مدل­های فرش‌ این منطقه دارای نقش‌های مثلثی هستند. فرش‌های قزوین معمولاً نقش‌های منحنی دارند. قرمز تیره و آبی‌رنگ غالب هستند.

10. فرش بختیاری

فرش‌های بختیاری در غرب چهارمحال و بختیاری در غرب ایران بافته می‌شود. الگوی فرش‌های بختیاری عمدتاً از نظر هندسی منحنی، گاهی نیمه هندسی و بندرت منحنی است. آنچه فرش‌های بختیاری را از سایر فرش‌ها متمایز می‌کند، رنگارنگ و روشن بودن آن است. رنگ‌های رایج شامل قرمز، سبز، قهوه‌ای، گلابی و بژ است.

11. فرش بیجار

بیجار نام یک شهر کوچک کردنشین در غرب ایران است. فرش‌های کردی اغلب بسیار محکم و جمع‌وجور هستند. رایج‌ترین الگوهای آن هرات است (الگوی ماهی نیز نامیده می‌شود)، اما ترنج‌ها و نقوش گل نیز وجود دارد.

12. فرش زنجان

فرش‌های زنجان به دلیل رنگ‌های غنی، روشن و عجیب معروف هستند. اساس این فرش‌ها از پنبه یا پشم است. از رنگ‌های قرمز تیره، قهوه‌ای و آبی روشن با نقش‌های هندسی که بسیار شبیه فرش هستند استفاده می‌شود.

منبع: Iran Guidance